Er zijn in het verleden al behoorlijk wat bijzondere vliegtuigen op het Texelse vliegveld geland, waaronder ook enkele fraai gerestaureerde grote toestellen uit de Tweede Wereldoorlog, zoals de Amerikaanse B-17 bom-menwerper met de bijnaam Flying Fortress (vliegend fort).

Tijdens de Texel airshow van augustus 1986 gaf bijvoorbeeld de B-17G "Sally B”, acte de présence. Een nog be-roemder toestel, tenminste in naam, was een B-17 die tijdens de Texel Airshow in 1995 op de Texelse grasmat kon worden bewonderd.

De B-17 was voorzien van de registratie (4)1-24485, de squadron code 'DF' en de letter 'A', en dat zal niemand waarschijnlijk iets zeggen. De naam die de bommenwerper had gekregen, "Memphis Belle", is wellicht beter bekend...
Het toestel behoorde in de Tweede Wereldoorlog tot de 91st Bombardment Group en was de eerste B-17 die 25 bombardementsvluchten naar Duitsland had voltooid. Het was toen gebruikelijk dat de bemanning daarna met hun toestel terug kon keren naar de Verenigde Staten, zo ook de “Memphis Belle”.

Het toestel heeft na terugkomst in 1944 model gestaan voor een documentaire (propaganda)film over de B-17, een film die in 2001 vanwege zijn belangrijk culturele en historische betekenis werd toegevoegd aan de Ame-rikaanse National Film Registry! In 1990 stond de “Memphis Belle” model voor een Brits-Amerikaanse speel-film met de naam, hoe kan het ook anders, "Memphis Belle".

Het toestel op Texel was overigens niet de originele "Memphis Belle" want die was na veel omzwervingen en verwaarlozing in de jaren na de oorlog niet meer in staat om te vliegen, en dus ook niet geschikt voor gebruik in de speelfilm. Uiteindelijk is de bommenwerper na een jarenlange restauratie beland in het National Muse-um of the United States Air Force in Dayton, Ohio, waar het op 17 mei 2018 voor het eerst weer aan het pu-bliek werd getoond.
Voor de film zijn in totaal vijf andere B-17's gebruikt als stand-in voor de "Memphis Belle", en de B-17 die op Texel te zien was behoorde tot één van die vijf toestellen, evenals de aan het begin van dit artikel genoemde "Sally B".

Tekst: Jan Nieuwenhuis
Luchtvaart- en oorlogsmuseum Texel

Als vliegtuigen op Texel landen, dan is het uiteraard de bedoeling dat de landingsbaan van het vliegveld wordt gebruikt … maar soms wordt er noodgedwongen, door "bijzondere omstandigheden", een andere locatie gekozen ... Dat gebeurde op 18 december 1970 toen een MBB HFB-320 Hansa Jet van General Air, een buiklanding moest maken op zandplaat De Hors.

Het circa één jaar oude toestel met de registratie D-CIRO vertrok zonder passagiers vanaf luchthaven Hamburg-Fuhlsbüttel (EDDH) in Duitsland, voor een testvlucht naar de luchthaven van Köln/Bonn (EDDK). Het was daarbij de bedoeling om een aantal passagiers op te halen die in Parijs een contract zouden gaan ondertekenen met Airbus.
Toen het toestel in de buurt van Keulen vloog, raakte de brandstofpomp van de rechtermotor defect, die daardoor uitviel. Gevolg was dat het elektrische systeem het begaf waarbij onder andere de radio- en navigatieapparatuur werd uitgeschakeld. Piloot Klaus Klappstein en zijn co-piloot Knut Diederich Bartels wisten echter het toestel weer onder controle te krijgen en ze klommen daarbij tot boven de wolken naar een gebied met weinig luchtverkeer. Vrijwel geheel Duitsland en Nederland was in de mist gehuld en daarom werd besloten om, met behulp van een noodkompasje, een noordwestelijke koers aan te houden. De bedoeling was om de Noordzee te bereiken waar eventueel een noodlanding gemaakt zou kunnen worden; beide piloten gingen er vanuit dat er boven de Noordzee genoeg zicht zou zijn.

Na ongeveer een half uur vliegen zag men tussen de wolken door de contouren van een eiland, wat later Texel bleek te zijn. Omdat men geen luchthaven kon ontdekken werd er voor gekozen om een buiklanding op het strand te maken, die zonder al te veel problemen verliep. Co-piloot Knut Diederich Bartels bezeerde daarbij wel  zijn rug, maar achteraf bleek dit bij controle in het ziekenhuis niet bijzonder ernstig te zijn.
Tijdens de berging constateerde men dat het toestel flink beschadigd was geraakt aan de onderkant. De Hansa Jet is later via de haven van Oudeschild met het schip 'Hester' uit Harlingen afgevoerd en werd uiteindelijk 'total loss' verklaard; Het toestel is dus niet oud geworden…

Tekst: Jan Nieuwenhuis
Luchtvaart- en oorlogsmuseum Texel

Op 31 oktober 1941, vandaag 83 jaar geleden, crashtte in de Waddenzee een paar kilometer uit de kust van polder de Eendracht, een Engelse bommenwerper van het type Whitley. Het toestel van het RAF squadron 51 met de registratie Z9141 was op de terugweg van een bombardementsvlucht naar Hamburg, maar werd rond 23.50 boven de Waddenzee neergeschoten door een Duitse nachtjager gevlogen door Oberleutnant Paul Gildner, die daarmee zijn 19e slachtoffer maakte.

Van de 5 bemanningsleden, de Engelsman Eric Arthur Barsby (piloot), Engelsman Jack Harris Knight (waarnemer), Canadees Vincent Sature (schutter), Nieuw-Zeelander Stanley David Steel (2e piloot) en de Canadees Eric Warburton (marconist/schutter) overleefde niemand de crash en zij werden begraven op het kerkhof in Den Burg.

Schutter Vincent Sature is trouwens een beetje een verhaal apart… Hij was geen geboren Canadees maar werd op 11 February 1904 geboren in Lask, Polen met de naam Saturnin Korzydłowsk; Hij emigreerde zonder zijn ouders naar Canada waar hij aankwam op 17 september 1926 en in 1937 kreeg hij het Canadese staatsburgerschap. Hij gebruikte toen de naam Vincenty Saturnin Korzydłowski wat hij later veranderde in Vincent Sature. Het is niet helemaal bekend waarom hij dit deed, maar het zal ongetwijfeld te maken hebben met het feit dat zijn Poolse naam door de Canadezen moeilijk was uit te spreken!

Van de overige bemanningsleden is ook redelijk veel bekend omdat de in april van dit jaar overleden museumvrijwilliger Bram van Dijk in het verleden verschillende familieleden heeft weten te traceren.

Het is verder best wel bijzonder te noemen dat er nog iets is terug te vinden van het toestel… Veel materiaal was namelijk schaars na de oorlog en daarom werd door de Texelaars het aluminium van neergestorte vliegtuigen zoveel mogelijk van het wad afgehaald. Agrariër Karel Roeper wist zo ook materiaal van de Whitley te bemachtigen en omdat hij van knutselen hield maakte hij daar onder andere speelgoed van. Een poppenhuis wat hij maakte van aluminium en glas van het toestel voor zijn dochter Hilly Roeper­Oosterhof, is te zien in het museum.

Tekst: Jan Nieuwenhuis
Luchtvaart- en oorlogsmuseum Texel

In mei dit jaar kregen we in het museum de vraag of wij in het archief informatie hebben over Annestatius Fran-ciscus {Frans} Jorna die in mei 1945 op Texel zou zijn overleden. Het verzoek om gegevens was afkomstig van een achternicht van hem…

Zij had zelf wel wat informatie, maar kon er niet achter komen wanneer hij precies naar Texel zou zijn verhuisd, of hij daar werkzaam is geweest en wat de reden was van zijn overlijden. In het museumarchief was ook geen ant-woord te vinden op deze vragen en daarom hopen wij dat iemand daar iets meer over weet.

Het volgende is bekend:
Frans werd geboren op 5 juli 1887 in Dantumadeel [FR] als zoon van Anne Jorna en Johanna van der Geest. Van mei tot september 1904 werkte hij als kelner in hotel Vastert in Oldenzaal [GD] en vertrok vervolgens naar Dokkum [FR]. Op 13 januari 1909 staat hij ingeschreven in de gemeente Roermond [LB] maar op 9 maart van datzelfde jaar is hij weer teruggekeerd naar zijn geboorteplaats. In de jaren daarna moet hij naar Frankrijk zijn vertrokken, want in 1913 runde hij in het Franse Chamonix een hotel. Daar ontmoette hij Martha Augusta Simond, de vrouw met wie hij in mei 1914 trouwde. Ze kregen twee kinderen, zoon Leon Alfred en dochter Suzanne Johanna, maar het huwelijk hield geen stand en werd ontbonden. Frans zou alleen zijn teruggekeerd naar Nederland, maar het is onbekend wanneer dat was en waarom hij op Texel terecht kwam.

Frans overleed op 14 mei 1945 en werd op de Rooms-katholieke begraafplaats in Den Burg begraven. Het graf stond op een bepaald moment op de nominatie om geruimd te worden, maar omdat het bij de Oorlogsgraven-stichting bekend stond als oorlogsgraf werd hij uiteindelijk herbegraven op het Nationaal Ereveld Loenen.

De reden van overlijden is onzeker en op documenten van de Oorlogsgravenstichting staat als doodsoorzaak 'on-bekend'. Verschillende bronnen laten echter verschillende redenen zien, waaronder dat hij zou zijn omgekomen tijdens de Georgische Opstand en een bron geeft aan dat hij zou zijn gefusilleerd!

Mocht iemand een antwoord weten op de vragen in dit artikel dan hoor ik dat graag via Dit e-mailadres wordt beveiligd tegen spambots. JavaScript dient ingeschakeld te zijn om het te bekijken.

Tekst: Jan Nieuwenhuis
Luchtvaart- en oorlogsmuseum Texel